Disa banka austriake dhe kompani energjetike kohët e fundit morën një mesazh të pazakontë. Një kompani ligjore pyet nëse ata kanë ndonjë pasuri ose kërkesë nga Republika e Shqipërisë.
Arsyeja është një arbitrazh që investitorët italianë sollën kundër Shqipërisë në 2015 dhe fituan. Gjykata e arbitrazhit ndërkombëtar (ICSID) i dha atyre rreth 100 milion euro kompensim në prill 2019. Për shkak se qeveria në Tiranë refuzon të respektojë këtë vendim të arbitrazhit, pasuritë shqiptare që nuk mbrohen nga konventat diplomatike, tani mund të konfiskohen në të gjithë botën.
Në Austri, një nga partnerët më të rëndësishëm ekonomikë të Shqipërisë, firma ligjore “Dorda” ka marrë përsipër këtë detyrë dhe është përpjekur të mbledhë deri në 25 milion euro për Francesco Becchetti, një nga tre paditësit. Llogaritë dhe letrat me vlerë në shtatë banka, si dhe tarifat e koncesionit dhe pretendimet e tjera që Shqipëria ka me Verbund dhe EVN për shkak të projekteve të termocentralit në vend vihen në diskutim. Natyra e tyre e së drejtës private është vendimtare.
Procedura në shumë shtete
Sipas Konventës ICSID, në të cilën Austria ka aderuar, vendimet e arbitrazhit ICSID duhet të zbatohen nga gjykatat vendase. Urdhri i ekzekutimit u bë më 10 nëntor në Gjykatën e Qarkut të Vjenës.
Ai është akoma duke pritur përgjigjet nga kompanitë në fjalë, të ashtuquajturat deklarata të borxhit të palëve të treta, raporton partneri i Dorda, Florian Kremslehner. Përveç Austrisë, ka procedime paralele në vendet e tjera të Evropës. Sapo shuma totale të jetë mbledhur, çmimi konsiderohet i përmbushur.
“Procedura të tilla përmbarimore janë mjaft të rralla,” thotë Kremslehner për STANDARD, sepse shumica e shteteve do të pranonin vendime të tilla arbitrazhi. “Pengesa më e madhe është që disa shtetet flasin në emër të sovranitetit dhe zbatimi është i domosdoshëm në shumë shtete të tjera”.
Qeveria shqiptare refuzon të paguajë, duke përmendur një proces ankimimi. Sidoqoftë, pretendimet tashmë janë të mbledhshme. Në fakt, sipas një platforme kërkimore shqiptare, Ministria e Financave në Tiranë tashmë ka buxhetuar 110 milion euro si detyrim.
Çështja e lirisë së shtypit
Çështja shqiptare është veçanërisht pikante sepse ka të bëjë gjithashtu me lirinë e shtypit, përkatësisht për kompaninë televizive Agonset, e cila, sipas mendimit të gjykatës së arbitrazhit, u shtetëzua sepse ishte tepër kritike ndaj qeverisë. Shpronësimi “ishte kulmi i një fushate politike kundër paditësve“, të cilët gjithashtu u ndoqën me procedime të diskutueshme penale.
Shqipëria zakonisht merr nota të mira për klimën e saj të investimeve, por tashmë ka humbur disa procedura arbitrazhi kundër investitorëve. Në procesin e pranimit në BE, gjyqësori shihet si pika më e dobët, kjo është arsyeja pse investitorët vështirë se i drejtohen gjykatave vendase në mosmarrëveshje dhe përdorin ligjin ndërkombëtar të arbitrazhit.
